Direct naar artikelinhoud
Europese Centrale Bank

Duitse rechters: ECB mag economie niet stimuleren met opkoopbeleid

Archieffoto van het Duits Grondwettelijk Hof, dat dinsdag een hard oordeel velde over beleid van de Europese Centrale Bank.Beeld Reuters

De ECB is niet bevoegd de economie te stimuleren met opkoopbeleid en moet dat beleid verantwoorden, oordeelt een hoog Duits rechtsorgaan. ‘Een verstrekkende uitspraak.’

De Duitse centrale bank moet stoppen mee te doen met een groot stimuleringsprogramma van haar moederbank, de Europese Centrale Bank (ECB), als die niet binnen drie maanden kan uitleggen waarom haar leden daar per se aan aan moeten deelnemen. Dat eiste het Duits Grondwettelijk Hof dinsdag in een opzienbarende uitspraak. 

De Duitse rechters kijken anders aan tegen het stimuleringsprogramma van de ECB dan het Europees Hof van Justitie, dat zich hier in 2018 nog over uitsprak. Die uitspraak noemen de Duitsers nu ‘onbegrijpelijk’.

“Dit is zo verstrekkend dat dit uiteindelijk kan zorgen voor een Europese constitutionele crisis”, zegt René Smits, hoogleraar in het recht van economische en monetaire unie aan de Universiteit van Amsterdam. 

Goedkoop geld

Op last van de ECB kopen nationale centrale banken maandelijks voor miljarden euro's aan staatsobligaties op. Zo hoopt de ECB de inflatie op peil te houden. Dat programma liep eerst van 2015 tot 2018, en werd eind vorig jaar nieuw leven ingeblazen. Voor de obligaties betalen centrale banken met geld dat ze speciaal voor die aankoop gecreëerd hebben, zodat miljarden aan nieuw geld de markt op vloeien. Daardoor daalt de rente op leningen, wat goed zou zijn voor de economie. Zo wordt het ook voor overheden goedkoper om geld op te halen.

De Duitse rechters stellen nu dat de ECB nooit goed heeft uitgelegd of dit nog wel monetair beleid is, of eigenlijk economisch beleid. Voor dat laatste is de ECB namelijk niet bevoegd. Terwijl dit opkoopbeleid volgens critici wél allerlei nadelen heeft. Zo kan het de huizenprijzen opdrijven en zorgt het mogelijk voor zeepbellen op de aandelenmarkten. Bovendien blijft er bijna niets meer over van spaarrentes, iets waar Duitse journalisten vaak op wijzen tijdens persconferenties van de ECB. Die krijgt nu dus drie maanden om uit te leggen dat het opkoopprogramma wel degelijk binnen haar mandaat ligt.

In Duitsland hebben verschillende hoogleraren economie en recht hier een zaak van gemaakt bij het Duitse Grondwettelijke Hof. Dat is de hoogste rechterlijke instantie voor de uitleg van de Duitse grondwet, zegt hoogleraar Smits. “Het hof behoudt zich het recht voor om te bepalen of de eisen van EU-instanties wel in lijn zijn met de Duitse grondwet.”

Oorlog der rechtsorganen

Al eerder legde het Duitse hof hierover vragen voor aan het Europese Hof van Justitie, die vervolgens stelde dat het opkoopbeleid wél legaal is. In wat ING-analist Carsten Brzeski nu de ‘oorlog der rechtsorganen’ noemt, verwerpen de Duitse rechters die antwoorden van het EU-hof nu. Brzeski: “Ze zeggen eigenlijk tegen het EU-hof: ‘Jullie hebben helemaal geen verstand van monetair beleid. Wij hebben de zaak nog eens grondig bekeken en komen tot een hele andere conclusie’. Het is heel spannend om te zien hoe dit verder gaat, dat weet nog niemand echt.”

Want komt de ECB binnen drie maanden met een nieuwe uitleg van waarom dit beleid wel degelijk deugt, wie gaat dan controleren of die uitleg voldoet? Dat weet ook hoogleraar Smits niet. “De Duitse staat en zijn centrale bank zitten in een spagaat. Ze hebben zich te voegen naar de uitspraken van het grondwettelijk hof maar ook naar dat van het Europese Hof.”

Juist vanwege dat ondergraven van het EU-recht kan dit een constitutionele crisis worden, vreest Smits. “Andere landen hebben ook zo’n grondwettelijk hof. Nederland niet, maar Polen, Hongarije, Frankrijk, Portugal en Italië bijvoorbeeld wel. Rechters in die landen zien deze uitspraak van het Duitse hof ook.” De vraag welk hof het laatste woord heeft, kan daar straks ook opspelen over andere Europese rechten. “Denk bijvoorbeeld aan regels over vrijheid van meningsuiting, die in Polen en Hongarije nu ook al in het geding zijn.”

Lees ook:

Het succes (?) van de geldpomp in Frankfurt

Ongekende maatregelen van de Europese Centrale Bank hebben het voor consumenten en bedrijven goedkoper gemaakt om geld te lenen, blijkt uit nieuw onderzoek. Al is niet iedereen daar blij mee.