Direct naar artikelinhoud
NieuwsAbortuspil

Gerechtshof: onduidelijk of abortuspil bij huisarts strafbaar is

Huisartsen die vrouwen die over tijd zijn een pil voorschrijven om een prille zwangerschap ongedaan te maken, zijn niet per se strafbaar. De inspectie en de minister van Volksgezondheid hebben dat eerder beweerd, maar volgens het gerechtshof Den Haag valt dat niet op te maken uit de huidige wet.

Demonstranten van actiegroepen Women on Waves en Bureau Clara Wichmann voeren actie bij het Gerechtshof tegen het strafbaar stellen van de overtijdpil Mifepriston.Beeld ANP

Bureau Clara Wichmann en Women on Waves, die pleiten voor reproductieve keuzevrijheid van vrouwen, waren een civiele zaak begonnen tegen uitlatingen van de minister en de Inspectie Gezondheidszorg over het door huisartsen voorschrijven van de abortuspil, ook wel overtijdpil genoemd. Die uitlatingen deden voorkomen alsof huisartsen strafbaar bezig zijn als zij vrouwen dergelijke pillen voorschrijven.

Sinds 2015 is er nieuwe medicatie beschikbaar waarmee een prille zwangerschap kan worden afgebroken. De discussie nu gaat om een zogenoemde overtijdbehandeling bij een zwangerschap van maximaal 45 dagen, oftewel 16 dagen over tijd. Het is de periode waarin het te laat is voor de morningafterpil, maar een ingrijpender methode zoals de zuigcurettage nog niet nodig is.

Kliniek met vergunning

Een abortus mag alleen worden uitgevoerd in een kliniek die daarvoor een vergunning heeft. De overtijdpil of abortuspil zou in principe ook ‘effectief en veilig’ door de huisarts kunnen worden voorgeschreven, aldus het Nederlands Huisartsen Genootschap in een in 2016 gepubliceerd standpunt.

De Inspectie Gezondheidszorg schreef in 2015 al in een brief dat volgens de minister een overtijdbehandeling alleen in een instelling met een vergunning mag plaatsvinden. Apothekers en artsen die zich daar niet aan houden worden mogelijk strafrechtelijk vervolgd door het Openbaar Ministerie, aldus de inspectie.

Volgens Bureau Clara Wichmann en Women on Waves is met die uitlatingen misinformatie verspreid en angst aangejaagd, waardoor huisartsen zich er in de praktijk niet aan wagen de abortuspil voor te schrijven. ‘Huisartsen en apothekers zitten onnodig in een kramp’, zegt directeur Anniek de Ruijter van Bureau Clara Wichmann. De belangenorganisatie meent dat het ministerie van Volksgezondheid de wet verkeerd uitlegt en begon in 2016 een juridische procedure. 

Het gerechtshof Den Haag boog zich op verzoek van Bureau Clara Wichmann en Women on Waves nu in hoger beroep over de vraag of minister en inspectie onrechtmatige uitlatingen hebben gedaan over de abortuspil.

Wanneer begint een zwangerschap?

Uit de huidige wetgeving valt volgens het gerechtshof niet af te leiden of het verstrekken van deze pil door de huisarts wel of niet strafbaar is. Een abortus mag alleen worden uitgevoerd in een kliniek met een vergunning, maar een overtijdbehandeling is geen abortus. Daarnaast is het strafbaar als arts – buiten zo’n kliniek om – een behandeling te geven waarvan men kan vermoeden dat daardoor een zwangerschap kan worden afgebroken. De vraag is echter: wanneer is er juridisch sprake van een zwangerschap?

Volgens de artsen van Women on Waves is pas sprake van een intacte zwangerschap na 45 dagen, als hartkloppingen van de vrucht kunnen worden waargenomen.

‘Op welk moment er na de kans op bevruchting een – medisch – vermoeden van zwangerschap in de zin van het strafrecht ontstaat, is nergens in de wet bepaald’, staat in het vonnis. Daarom is volgens het gerechtshof ook niet vast te stellen dat het voorschrijven van de abortuspil door de huisarts strafbaar zou zijn.

Toch hoeft de inspectie haar uitlatingen niet te rectificeren, want volgens de rechter is ook niet per definitie uit te sluiten dat een huisarts vervolgd kan worden wegens het voorschrijven van de abortuspil. Dat is aan het Openbaar Ministerie, aldus het gerechtshof.

Abortuspil of overtijdpil?

Sunmedabon is het middel waarmee een prille zwangerschap kan worden gestopt. In de volksmond staat het middel bekend als de abortuspil, maar Bureau Clara Wichmann en Women on Waves spreken liever van de overtijdpil bij gebruik bij een zwangerschap tot 45 dagen. Dan is formeel nog geen sprake van abortus. Het middel kan worden gebruikt tot negen weken zwangerschap.

Blij met oordeel

Hoewel Bureau Clara Wichmann in feite ongelijk krijgt waar het de brief van de inspectie betreft, is directeur De Ruijter toch blij met het oordeel. ‘Het gerechtshof bevestigt dat het uitvoeren van een overtijdbehandeling door de huisarts in de wet niet expliciet strafbaar is gesteld’, zegt De Ruijter. ‘En in een rechtsstaat kun je niet worden vervolgd voor een handeling die niet strafbaar is.’

Toenmalig minister Edith Schippers (VVD) diende overigens in 2017 een wetsvoorstel in om de abortuspil bij de huisarts expliciet mogelijk te maken voor een zwangerschap tot negen weken. Dat voorstel sneuvelde toen later dat jaar een nieuw kabinet werd gevormd met de ChristenUnie, dat tegen het vergemakkelijken van zwangerschapsafbreking is.

Op dit moment ligt er een nieuw wetsvoorstel van GroenLinks en PvdA, maar het is nog onzeker of dat een meerderheid krijgt in de Tweede Kamer. Het onderwerp zou opnieuw tot een botsing in de coalitie kunnen leiden, omdat VVD en D66 in principe voorstander zijn van de abortuspil bij de huisarts terwijl de christelijke partijen CDA en ChristenUnie daar niets van willen weten.