Direct naar artikelinhoud
Uitleg

Mag je je verzetten tegen quarantaine? En nog 5 juridische vragen over het coronavirus

Een man wordt gecontroleerd op zijn lichaamstemperatuur in Guangzhou, China.Beeld EPA

Mogen mensen zomaar in quarantaine worden gezet? En ben je verplicht een recente vakantie aan Wuhan te melden? We vroegen het Anniek de Ruijter, Associate Professor Europees recht en gezondheidsrecht aan de Universiteit van Amsterdam.

1. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) heeft eind vorige maand een internationale noodtoestand uitgeroepen vanwege het coronavirus. Wat betekent dat eigenlijk?

“Dit geeft de WHO de mogelijkheid om aanwijzingen en politieke leiding te geven aan maatregelen die de lidstaten (194 in totaal, red.) nemen. Denk aan het beperken van het vliegverkeer, maar ook het handelsverkeer. De rol van de WHO is juridisch redelijk beperkt, maar politiek maakt het uit. In dit geval heeft de WHO gezegd dat het vliegverkeer uit China niet beperkt hoeft te worden, maar toch hebben landen zoals de Verenigde Staten dit gedaan. Landen moet zulke extra maatregelen melden en legitimeren aan de WHO en daarmee aan alle andere lidstaten in de WHO.”

2. Wat als de WHO die noodtoestand niet had uitgeroepen?

“Dan kunnen landen nog steeds besluiten om bijvoorbeeld de handel of het vliegverkeer stil te leggen, maar dan hebben ze meer uit te leggen aan de andere landen en aan de WHO. Bovendien speelt de WHO dan een minder grote rol in de coördinatie en de informatievoorziening. Daarbij zijn de meeste landen dan nog steeds gebonden aan hun eigen regels of internationaal recht ten aanzien van mensenrechten en afspraken over vrijhandel. Dat geldt zeker voor de landen die deel uitmaken van de Europese Unie.”

3. Mag je mensen zomaar onderwerpen aan een verplichte quarantaine of testen op het coronavirus?

“Niet zomaar, maar ja, dat mag. Als iemand vanuit het buitenland naar Nederland komt, dan kan Nederland als daar goede redenen voor zijn iemand in quarantaine houden en onderzoeken. Wel moet je zowel onder Nederlands als onder internationaal recht rekening houden met iemands recht op zelfbeschikking. Iemand mag een medische behandeling weigeren, maar onder omstandigheden kan een rechter dan uiteindelijk toch beslissen dat diegene medische behandeling moet accepteren om de volksgezondheid te beschermen. Het publieke belang gaat dan voor op het individuele belang.”

“De vraag is natuurlijk wel of quarantaine überhaupt wel altijd in het publieke belang is. Zo bleek bij de ebola-uitbraak dat quarantaine een averechts effect had. Mensen waren er bang voor en gingen vluchten, waardoor ze het virus weer verder verspreidden. Je wilt patiënten geruststellen zodat ze zelf naar je toe komen als ze ziek zijn. Het is heel belangrijk dat gezondheidsmaatregelen erop gericht zijn het vertrouwen van patiënten vast te houden.”

“Overigens, over het algemeen zullen met goed onderbouwde argumenten en wetenschap weinig mensen in verzet gaan. Zolang je kunt uitleggen dat de quarantaine bedoeld is om hen te beschermen en om ervoor te zorgen dat ze hun familie en vrienden niet in gevaar brengen, zullen weinig mensen zeggen: ‘Ik ga toch naar buiten!’”

4. Zitten er nog bepaalde standaarden aan zo’n quarantaine waar de overheid rekening mee moet houden?

“Dat hangt af van de aard van de infectie. Je kunt mensen op verschillende manieren in quarantaine zetten, bijvoorbeeld in hun huis, in het ziekenhuis, of op een militaire basis. Het moet wel een proportionele maatregel zijn. Om dat te bepalen, zijn de aanwijzingen van de WHO of bijvoorbeeld het European Centre for Disease Control (ECDC) of, in Nederland, het RIVM leidend. In China kregen sommige mensen ten tijde van de sars-uitbraak elektrische enkelbandjes om. Bij de hiv/aids-uitbraak werden patiënten aan het begin behoorlijk gecriminaliseerd, wat heel nadelig is omdat mensen dan niet meer zelf naar de dokter stappen. Dit is overigens sowieso het gevaar van te veel dwang en drang in de zorg.”

5. Hoe zou een noodtoestand er in Nederland uitzien?

“In een laatste scan van het World Economic Forum stond Nederland op nummer drie van de landen in de wereld die het beste zijn voorbereid op uitbraak. Bovendien is er een intensieve samenwerking en regelgeving op EU-niveau. Het diagnostisch centrum voor Covid-19 voor de EU zit in het ErasmusMC, dus dat is lekker dicht bij huis voor ons.”

“Ik denk alleen niet dat ze bij één besmetting in Nederland direct alle remmen losgooien qua noodmaatregelen, omdat wij in dat geval denk ik redelijk snel iemand kunnen isoleren en een verdere uitbraak redelijk goed kunnen tegenhouden. Op dit moment zitten er een aantal mensen die uit China komen op een militaire basis een tijdje in quarantaine, voor de zekerheid. Stel dat er echt een noodtoestand ontstaat dan is er in Nederland wel een uitgebreid systeem dat in werking treedt onder leiding van de minister. Dat systeem sluit ook aan bij alle Europese regelgeving.”

6. Ben je als burger verplicht om ziekteverschijnselen of een recent bezoek aan China te melden?

“Nee, je hoeft nu als burger niets te melden. Een recent bezoek aan China is meestal wel bekend. Alleen je dokter is verplicht de GGD te informeren als je ziek bent en als die iets vermoedt. Wel heb je een morele plicht, lijkt mij, als je denkt dat je Covid-19 hebt. Het is vergelijkbaar als wanneer je een seksueel overdraagbare aandoening hebt en hier willens en wetens mensen mee besmet – dan zou je misschien aansprakelijk kunnen worden gehouden door degene die ook ziek is geworden. Maar op dit moment is er vanuit de overheid geen verplichting gesteld om je te melden bij de eerste nies of hoest, zeker niet zolang je het in je arm doet in plaats van je hand.”

Anniek de Ruijter, Associate Professor Europees recht en gezondheidsrecht aan de UvA.Beeld Robin de Puy