Direct naar artikelinhoud
Interviewde Clara’s vechten door

Bureau Clara Wichmann vecht al 35 jaar voor vrouwenrechten: ‘Veel van wat er in de jaren tachtig speelde, speelt nog steeds’

Het gerechtshof in Den Haag oordeelde onlangs dat huisartsen die een overtijdpil voorschrijven, niet per definitie strafbaar zijn. Bureau Clara Wichmann ziet de uitspraak als een overwinning. Het feministische instituut zet zich al 35 jaar in voor vrouwenrechten. Van #MeToo avant la lettre tot Henny Huisman: de Clara’s vechten door. 

Anniek de Ruijter, directeur van Bureau Clara Wichmann.Beeld Rebecca Fertinel

In het nieuwe kantoor van Bureau Clara Wichmann in Amsterdam moet nog een plek worden gevonden voor het bureau van Clara Wichmann. De massieve houten tafel van een van de eerste vrouwelijke juristen van Nederland is aan haar opvolgers geschonken door Wichmanns kleindochter. Vanaf een foto op het magneetbord in het kantoor ziet de 19de-eeuwse feministe toe op de vrouwen die in haar naam het recht gebruiken om de positie van vrouwen te verbeteren.

Bureau Clara Wichmann maakt deel uit van de juridische tak van de feministische beweging. Sinds 1984 verleent de stichting financiële ondersteuning aan vrouwen die principiële procedures beginnen. Daarnaast voert ze op eigen initiatief ‘proefprocessen’: strategische rechtszaken die kunnen leiden tot nieuwe jurisprudentie. Hiermee willen de feministen bestaande wetgeving waarborgen en nieuw recht creëren.

Oud-minister Aart Jan de Geus trok in 2004 de subsidie in omdat de emancipatie van vrouwen in zijn ogen voltooid was. Maar de laatste jaren heeft het Bureau weer de wind in de rug door een heropleving van de ingedutte vrouwenstrijd.

Vierde feministische golf

Volgens directeur Anniek de Ruijter (36) is er mede door de economische crisis een vierde feministische golf op gang gekomen. ‘In de jaren tachtig en negentig gingen vrouwen met hun brede schoudervullingen de werkvloer op en leek alles geregeld’, zegt De Ruijter. Doordat tijdens de crisis vooral tijdelijke banen verdwenen die door vrouwen werden ingevuld, waren ze volgens de jurist ‘meer de spreekwoordelijke lul’. Dankzij sociale media konden vrouwen zich bovendien wereldwijd organiseren.

Het recentste wapenfeit is een civiele procedure over de overtijdpil, ook wel abortuspil genoemd. Het bureau spande een zaak aan tegen de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ), omdat die beweerde dat het voor huisartsen strafbaar was om de pil voor te schrijven. Vorige week oordeelde de rechter in hoger beroep dat dat niet uit de wet af is te leiden. Een overwinning, vindt het bureau. Met de behandelingen kunnen zwangerschappen tot twee weken na de uitgebleven menstruatie worden afgebroken.

De oorsprong van Bureau Clara Wichmann ligt waarschijnlijk in een rechtszaak uit 1983. Toen alle werkneemsters van een bedrijf werden ontslagen omdat ze – in tegenstelling tot hun mannelijke collega’s – geen bijscholing hadden gekregen, besloten ze het recht in eigen hand te nemen. Ze legden al hun spaargeld bij elkaar en spanden een procedure aan tegen hun werkgever. Zo ontstond het idee voor een financieel fonds om de vrouwenrechten te bevechten. Feministische juristen als Dorien Pessers en Heikelien Verrijn Stuart sloten zich al snel aan bij Proefprocessenfonds Rechtenvrouw, zoals het Bureau toen heette. 

‘Veel van wat er in de jaren tachtig speelde, speelt nog steeds’, zegt de Ruijter. Natuurlijk, er zijn veel wetten bijgekomen, waarvan die op gelijke behandeling misschien wel de belangrijkste is, maar die worden niet altijd nageleefd. Sommige wetten worden ook weer afgeschaft. Zoals de WAZ die vrouwelijke zzp’ers tot 2004 van een zwangerschapsuitkering voorzag. Pas in 2008 kwam er weer een nieuwe regeling.

Nieuw recht

Door te procederen kan er ook weer nieuw recht ontstaan. Een voorbeeld is de zaak die Bureau Clara Wichmann begon tegen de staat omdat die toestond dat de SGP vrouwen uitsloot van de kieslijst. De politieke partij beriep zich daarbij op de vrijheid van godsdienst, maar het was volgens de feministen in strijd met het recht op gelijke behandeling en passief kiesrecht. Na jaren procederen werd Bureau Wichmann in 2012 in het gelijk gesteld door het Europees Hof. Die uitspraak leverde niet alleen duidelijkheid op voor de SGP, maar ook voor alle religieuze politieke partijen van de toekomst.

De belangrijkste eis die het Bureau stelt aan een zaak is dan ook dat het een individuele casus overstijgt. Om dat te beoordelen buigt een commissie van twaalf juristen (elf vrouwen en één ‘enorm feministische’ man) zich over elke aanvraag. De vraag die de commissieleden zich stellen: als we deze zaak winnen, winnen dan heel veel vrouwen? Daarnaast moet een zaak feministisch zijn, dus gaan over de gelijkwaardigheid van ‘alle mensen die zich als vrouw identificeren’.

Een procedure hoeft niet per se door een vrouw te worden begonnen. Als er een man aanklopt die wil procederen tegen zijn baas omdat hij niet in deeltijd mag werken, gaat Wichmann-directeur De Ruijter die zaak graag aan. ‘Dat is ook feministisch omdat vrouwen er last van hebben dat mannen zo weinig de kans krijgen om thuis te zorgen’, legt ze uit.

Soms gaan de juristen van Bureau Clara Wichmann een zaak ook heel bewust niet aan. Bijvoorbeeld als tijdens de risicoanalyse blijkt dat verlies verregaande consequenties heeft. Het Europees Hof oordeelde eerder in een Franse en Belgische casus dat een werkgever onder omstandigheden een werkneemster met een hoofddoek mag ontslaan.  Reden voor Bureau Clara Wichmann om zo’n zaak in Nederland niet te voeren, al zouden de feministen dat maar al te graag doen want niemand anders dan de vrouw zelf moet kunnen bepalen hoe zij zich kleedt. ‘Maar als je dat verliest, heb je die vrouwen geen goed gedaan. Dan kunnen alle werkgevers dat doen.’

Keizersnee-bodemprocedure

De juristen van Clara Wichmann zijn het niet altijd met elkaar eens. Dit jaar begint het bureau een bodemprocedure tegen een Brabants ziekenhuis omdat het een vrouw weigerde die met haar eigen verloskundige wilde bevallen. Wegens een eerdere keizersnee wilde het ziekenhuis dat ze begeleiding van een gynaecoloog zou krijgen. Het tast volgens De Ruijter de autonomie van zwangere vrouwen aan.

Binnen de commissie is fel gediscussieerd over hoe ver het recht op zelfbeschikking van een zwangere vrouw reikt. Want wat als het de gezondheid van een kind schaadt? De Ruijter antwoordt met een verontschuldigende glimlach. ‘Ik ben vrij radicaal, het blijft háár lichaam.’

Niet iedere vrouw zit te wachten op de bemoeienis van Bureau Clara Wichmann. ‘Laat ons SGP-vrouwen onze eigen boontjes doppen’, schreef een boze lezer in de Volkskrant ten tijde van de SGP-zaak.

De Ruijter haalt haar schouders op. ‘We hebben toen veel kritiek gekregen dat SGP-vrouwen helemaal niet op de kieslijst wílden, maar dat was ons punt helemaal niet: er is in de eerste golf van het feminisme keihard gestreden voor het recht op passief kiesrecht, dat willen we waarborgen.’ En dan met een tevreden blik: ‘Er staan nu wel mooi vrouwen op de lijst van de SGP.’

Opvallende zaken

In 1983 werd voor het eerst een straat- en parkverbod opgelegd in de zaak tegen de ‘aanrander-met-hond’.

Dankzij Bureau Clara Wichmann werd verkrachting binnen het huwelijk in 1991 strafbaar. De feministische advocaten steunden bovendien veel #MeToo procedures avant la lettre.

Het Radboudziekenhuis moest 31 duizend gulden ‘opvoedkosten’ betalen aan een vrouw die na een mislukte sterilisatie alsnog zwanger raakte.

Presentator Henny Huisman ontkwam ternauwernood aan een aanklacht voor seksuele intimidatie nadat hij tijdens een televisie-uitzending in 1995 over de Watersnood een meisje te nadrukkelijk aanspoorde tot een striptease door aan haar kleren te trekken. ‘Laat nou even die twee dijken zien die net niet doorgebroken zijn’, drong hij aan. Ondanks een oproep daartoe van de Clara’s vervolgde het Openbaar Ministerie hem niet.