Zeg energieverdrag op om gijzeling van Europees klimaatbeleid te voorkomen
Met miljardenclaims frustreren energiebedrijven het klimaatbeleid in de EU. Het opzeggen van het Energiehandvest dat de eigenaren van de kolencentrales in de kaart speelt, is de enige optie voor Nederland, stellen Christina Eckes en Laurens Ankersmit, hoogleraar en universitair docent Europees recht aan de Universiteit van Amsterdam.
Nederland zit klem tussen het nemen van maatregelen in de strijd tegen klimaatverandering enerzijds en miljardenclaims van vervuilende energiebedrijven anderzijds.
In 2019 oordeelde de Hoge Raad in de Urgenda-zaak dat Nederland zijn CO2-emissies en uitstoot van andere broeikasgassen uiterlijk 2020 met 25 procent moet reduceren ten opzichte van 1990. Afgelopen jaar kondigde de regering aan één van de overgebleven kolencentrales te willen sluiten en de productie van twee andere te beperken. Die onderhandelingen lopen nog steeds.
Op de achtergrond spelen miljardenclaims die de Duitse energiebedrijven RWE en Uniper, met een beroep op het Energiehandvest, hebben gestart als reactie op het verbod voor het gebruik van kolen vanaf 2030. In Den Haag heerst de angst voor nieuwe en nog hogere schadeclaims als niet aan de compensatie-eisen van deze bedrijven tegemoet wordt gekomen. Door een uitspraak van het Europees Hof van Justitie blijkt nu dat deze claims in strijd zijn met het Unierecht.
Al jaren kritiek op verdrag
Het Energiehandvest uit 1991 wordt al jaren bekritiseerd omdat het klimaatbeleid in de weg staat. Onlangs werd een petitie tegen dit Europese verdrag aan de Tweede Kamer overhandigd. De petitie werd meer dan een miljoen keer ondertekend. De miljardenclaims van RWE en Uniper laten zien dat deze kritiek terecht is.
Het verdrag is nooit bedoeld voor schadeclaims. Het werd opgezet om investeringen in met name fossiele grondstoffen in ex-Sovjet-landen te faciliteren. Inmiddels gebruiken investeerders het Energiehandvest tegen westerse landen en – problematischer – als reactie op klimaatbeleid van deze landen.
Hoewel de internationale gemeenschap klimaatverandering al decennia erkent als urgent probleem, kunnen bedrijven enorme bedragen claimen voor speciale tribunalen door de zeer ruimhartige rechten die onder het handvest aan hen worden toegekend. Zelfs na opzegging van het verdrag mogen buitenlandse investeerders in olie, gas en kolen nog twintig jaar lang claims indienen door de beruchte ‘sunset-clausule’.
Lidstaten buiten spel
Dergelijke claims blijken in strijd te zijn met het EU-recht. Begin september 2021 sprak het Europese Hof zich in de zaak-Komstroy over het Energiehandvestverdrag uit. De rechters bepaalden dat dit verdrag binnen de EU geen gelding heeft omdat de tribunalen rechters in de EU en lidstaten buiten spel zetten. Uitspraken van het Hof zijn bindend voor regeringen, parlementen en rechters in de EU.
RWE en Uniper hebben al aangekondigd hun claims door te zetten. Verschillende internationale advocatenkantoren hebben opgeroepen de uitspraak van het hof te negeren. Het is dus aannemelijk dat in de toekomst nieuwe claims komen die te gelde worden gemaakt buiten de EU. Zo zou RWE zich, bij een toekenning van zijn claim, tot een rechter in Texas kunnen richten om beslag te laten leggen op Nederlandse bezittingen buiten de EU.
Rechtsorde wordt omzeild
Dit is een groot probleem. Hiermee omzeilen de investeerders de Europese rechtsorde en gijzelen zij het klimaatbeleid van EU-lidstaten.
Wat kan Nederland nu doen om gevolg te geven aan het arrest van het Europese Hof? Nederland heeft geen andere optie dan uit het Energiehandvest te stappen en samen met andere EU-lidstaten overeen te komen dat ook de sunsetclausule komt te vervallen voor geschillen binnen de EU. Frankrijk en Spanje hebben hier al eerder toe opgeroepen. Italië is inmiddels uit het verdrag teruggetreden.
Deze stap zou internationaal een duidelijk signaal afgeven: verdragen die klimaatambities ondermijnen en investeringen in olie, kolen en gas op een buitensporige manier beschermen, dienen tot het verleden te behoren. Het is tijd om het Energiehandvest vaarwel te zeggen en ruim baan te geven aan ambitieus klimaatbeleid.
Lees ook:
Klimaatdoelen Parijs in gevaar door groei olie- en gaswinning
De wereld belooft het Klimaatakkoord van Parijs na te leven, maar ondertussen vergroten landen de winning van fossiele energie juist. Een radicale omslag naar schone energie is nodig om de opwarming op 1,5 graad te houden, waarschuwt een nieuwe VN-klimaatstudie
Klimaatdoelen? Nederland blijkt een van de ‘vieze mannen’ van Europa, maar kan daar makkelijk wat aan doen
Op de korte termijn kan Nederland een inhaalslag maken met de CO2-reductie ten opzichte van andere Europese landen. Daarna wacht een zwaardere opgave.