‘Ik ben altijd een anarchist geweest’, vertelt Andrea Leiter; haar enthousiaste, glinsterende ogen gaan schuil achter een licht montuur met roze glazen. ‘Verandering moet volgens mij altijd van onderop komen.’ Leiter is onderzoeker aan de rechtenfaculteit van de UvA, maar haar onderzoek is fundamenteel anders dan ‘gewoon’ juridisch onderzoek. ‘Ik zoek naar nieuwe manieren om biodiversiteitsherstel te financieren, onder andere door middel van online gaming’.
Op haar computer laat ze me Wildsama zien, een van de projecten die zijn ontwikkeld door het Sovereign Nature Initiative (SNI), opgericht door Leiter. Wildsama is een virtuele game waarin vierhonderd spelers online avatars verzamelden van leeuwen, die stuk voor stuk gelinkt werden aan individuele datasets van echte leeuwen in Kenia. In vier uur tijd werd op die manier 76.000 euro opgehaald ten behoeve van de Kenya Wildlife Trust, een door SNI geverifieerde non-profit-organisatie. De game speelde zich af op het zogenaamde Web3, een gedecentraliseerde versie van het internet dat de grote technologiebedrijven buiten de deur wil houden.
Een korte toelichting voor alle digibeten (inclusief ikzelf): Web1 is het traditionele internet zoals dit oorspronkelijk ontstond, met webpagina’s, zoekopdrachten en heel veel digitale informatie, toegankelijk voor iedereen. Web2 is het huidige ‘sociale internet’, zo genoemd vanwege de prominente plek van social media; dit is het internet dat zich kenmerkt door een buitensporige concentratie van macht bij de grote technologiebedrijven via diezelfde social media. Op Web3 wordt daarentegen veel geëxperimenteerd met blockchain, NFT’s en andere vormen van gedecentraliseerd gezag. Het is een antwoord op de uit de hand gelopen machtsconcentratie op Web2. Op Web3 probeert de zogenaamde ‘crypto community’ de oorspronkelijke idealen van het internet (vrije toegang tot kennis voor iedereen) nieuw leven in te blazen.
In Leiters promotieonderzoek speelde het begrip ‘concessies’ een grote rol. ‘Als je een concessie doet, bijvoorbeeld door een licentie uit te geven, dan geef je altijd een deel van je macht weg. Kijk naar de geschiedenis van grote licentie-overeenkomsten die de olie-industrie over de hele wereld heeft afgesloten – met elke overeenkomst werd een stuk soevereiniteit overgedragen.’ Leiter wilde niet alleen historische machtsoverdrachten via concessies in kaart brengen, maar ook, via de wereld van blockchain-technologie, op zoek gaan naar alternatieven.
In eerste instantie richtte het SNI-team zich op het einddoel van ‘flipping the economics of ecology’. ’Wat mij opviel aan de milieubeweging was dat het meestal linkse mensen zijn die goed werk willen doen, maar daar geen geld voor hebben’. In de cryptowereld daarentegen bevinden zich juist mensen die (soms) veel geld verdienen, maar die meestal niet betrokken zijn bij ecologische inspanningen. ’Wij proberen die twee werelden bij elkaar te brengen. Wat als we nu eens games ontwikkelen in de cryptowereld waarbij we veel geld genereren ten behoeve van ecologische projecten? Dat zorgt voor meer effectieve financiering van het herstel van biodiversiteit, maar ook voor een groter gevoel van “purpose” voor mensen in de gaming community.’
Leiter vertelt me over de Nairobi Design Week 2023. Daar kwamen alle mensen van het Wildsama-project fysiek bij elkaar, onder wie ook de CTO Adam Nagy. Deze ‘cryptoguy’ werd voor het eerst in zijn leven geconfronteerd met de complexiteit van natuurbescherming. In eerste instantie kwam Adam over als een stereotiepe gamer: haar voor zijn ogen, schouderophalend, gericht op geld verdienen. ‘Maar hij vond het geweldig om het rangers-team te ontmoeten. Er ging een wereld voor hem open.‘ Ook werd in Nairobi een kunstwerk, Tracing the Wild, onthuld. ‘Dit is ontstaan met behulp van alle bewegingsgegevens van de leeuwen’, legt Leiter uit. Het kunstwerk werd een centrale ontmoetingsplaats tijdens de Nairobi Design Week. ‘Je merkte echt dat het mensen raakte’.
Ondanks haar tengere gestalte straalt Leiter een enorme hoeveelheid energie en creativiteit uit. Samen met haar team van Sovereign Nature Initiative ontwikkelt ze dan ook aan de lopende band nieuwe projecten. Natuurlijk gaat het niet allemaal meteen goed. Veel projecten blijven bètaversies. Zo was er een groot project waarbij spelers ‘collectibles’ konden kopen in de Metaverse. Ze laat me de website zien op haar computer en ik kijk naar een digitale wereld waarin je met een avatar kunt rondlopen tussen de olifanten, leeuwen en buffels in Hotel Hideaway, een virtuele ruimte die geïnspireerd is op het Upemba National Park in de Democratische Republiek Congo. Gedurende zes maanden werden elke maand virtuele items ‘gedropt’ die spelers konden kopen met digitale munten. De items bestonden bijvoorbeeld uit een parkranger-outfit van het nationale park. Een deel van de opbrengsten ging naar de Forgotten Parks Foundation.
In eerste instantie leek het een groot succes. ‘Er werden meer dan 120.000 collectibles verkocht en we waren uitzinnig van blijdschap’, vertelt Leiter. Maar toen kwamen de kleine lettertjes van de Metaverse. Ten eerste ging dertig procent van alle opbrengsten sowieso naar Google. ‘Dat was kennelijk zó gebruikelijk dat het niet eens was opgenomen in het contract. Er werd aangenomen dat iedereen dat gewoon wist’. Daarnaast werd nooit duidelijk hoe de waarde van de in-game valuta die werd gebruikt voor het kopen van collectibles zich verhield tot de waarde van echt geld. ‘Uiteindelijk bleef er maar 2500 dollar over voor de Forgotten Parks Foundation. Echt jammer, want ze hadden gehoopt op serieus geld en hadden er veel tijd in gestoken. Uiteraard is bewustwording een doel op zich, en dat hebben we bereikt, maar bij SNI proberen we ook echt financieel het verschil te maken’
Soms is er kritiek op de manier van fondsenwerving van SNI, omdat die gericht is op het financieren van door mensen bestuurde organisaties. Leiter heeft begrip voor dergelijke tegenwerpingen, maar ze is ervan overtuigd dat dit soort projecten uiteindelijk zowel ten goede komen aan de lokale bevolking als aan wilde dieren en hun omgeving. ‘Wij verifiëren alle organisaties waar we mee werken. Het zijn altijd grassroots-organisaties die aan de lokale bevolking de hoofdrol toebedelen’. Bovendien zijn herstel van biodiversiteit en de leefomgeving van mensen altijd onlosmakelijk met elkaar verbonden. 'Op deze manier komt er meer aandacht voor deze gebieden. Meer bewustwording. En dat draagt ook weer bij aan verbetering van de leefomstandigheden van mensen. Als het businessmodel voor de bescherming van wilde dieren en hun leefomgeving betekenis wil hebben, dan zal financiering van de lokale bevolking daar altijd een onderdeel van moeten uitmaken’.
Andere beren op de weg bestaan uit institutionele belemmeringen. ‘We moeten flink betalen om aan alle regels te voldoen. Dat is een groot manco van de bestaande juridische en financiële instituties. Het is ontzettend moeilijk om nieuwe financiële stromen te ontdekken op het grensvlak van verschillende werelden. En die moeilijkheid neemt exponentieel toe hoe meer succesvol je wordt’.
Dit dilemma hoor ik vaker bij onderzoekers van het IAS. Wie zich begeeft in tussenruimtes, valt nu eenmaal moeilijk te categoriseren en is daarom moeilijk te reguleren. Bovendien zijn meetbare resultaten op de korte termijn vaak beperkt, waardoor interdisciplinaire projecten soms met lichte hoon worden weggezet als ‘leuk en creatief, maar niet terzake’. En heel eerlijk: er zijn vast en zeker interdisciplinaire projecten te vinden waar deze kritiek op van toepassing is. Maar tegelijkertijd zijn juist die tussenruimtes de plekken waar fascinerende, baanbrekende ideeën ontstaan, ideeën die onuitgesproken aannames ter discussie stellen, die bestaande denkkaders doorbreken. Want ook een cryptoguy kan behoefte hebben aan zingeving. Biodiversiteit is geen linkse hobby. En het mag nog een spelletje zijn ook. Het verbinden van de cryptowereld met het herstel van biodiversiteit, het werven van fondsen via virtuele games: juist dit soort innovatieve ideeën kunnen leiden tot werkelijk nieuwe manieren van denken.
Als laatste bekijk ik met Leiter de Soundwaves Collection. Hier kun je NFT’s (non fungible tokens, een cryptovorm van digitale kunst) kopen. Elke NFT is verbonden met ofwel het gezang van een specifieke bultrugwalvis ofwel het geklik van een potvis op het moment dit dier het wateroppervlak nadert. Eenmaal in het bezit van zo’n NFT kun je ‘jouw eigen’ walvis of potvis volgen via geluids- en video-opnamen. Uiteraard gaan de opbrengsten weer naar de bescherming van deze gigantische zoogdieren. En hoewel de walvissen natuurlijk niet zingen voor ons, is het toch mooi meegenomen als hun gezang ervoor kan zorgen dat een nieuw en niet voorspelbaar publiek (zoals de gaming community) oog krijgt voor het belang van biodiversiteit en daarbij ook nog eens bereid is om hiervoor harde euro’s neer te tellen. Want de financiering van de bescherming en het herstel van biodiversiteit loopt steeds vaker vast, terwijl de problemen juist steeds verder uit de hand lopen. Geld is hard nodig en er is inmiddels via deze projecten toch al een slordige 160.000 euro opgehaald. De projecten van SNI kunnen fungeren als spreekwoordelijke stenen in de vijver die concentrische cirkels maken en een publiek voorbij de ‘usual suspects’ in beweging zetten. Ook dat is hard nodig.
