Terug naar de krant

Denk aan rechten bij aanpak virus

Leeslijst opinie
Vergaande maatregelen bij een nieuw virus zijn nodig, maar kunnen het vertrouwen van burgers schaden, schrijven en .
Leeslijst

In Wuhan, de brandhaard van de uitbraak van het nieuwe coronavirus, is met instemming van de Wereldgezondheidsorganisatie een quarantaine ingesteld voor ruim 11 miljoen mensen. Niemand mag het gebied in of uit. Dat is een vergaande maatregel die vragen oproept over individuele vrijheden, ook voor als het virus in Nederland zou aankomen.

De eerste geruchten over een mysterieus longvirus in Wuhan doken in december op. Inmiddels heeft China bijna 4.000 besmettingen en 106 doden gemeld. Ook in een aantal omliggende landen, de VS, Frankrijk en Duitsland zijn ziektegevallen geconstateerd. Maar in de Wereldgezondheidsorganisatie is geen overeenstemming over de vraag of een internationale noodsituatie uitgeroepen moet worden.

Er bestaat een goede kans dat het virus zich naar Nederland verspreidt. Als internationaal en in Europa een noodsituatie wordt verklaard, dan kan de overheid maatregelen nemen die normaal verboden zijn. Dit kan grote impact hebben op individuele rechten van mensen, zoals het recht een behandeling te weigeren. Want: nood breekt wet.

Toch moet ook ten tijde van een noodsituatie zorgvuldig worden omgegaan met de rechten van mensen. Want juist voor de bestrijding van een pandemie is vertrouwen van het publiek van het grootste belang.

Lees ook Wat weten we over het Wuhan-coronavirus?
Medewerkers van een Chinese gezondheidsdienst  disinfecteerden zaterdag een woonwijk in Ruichang, in de provincie Jiangxi.

Niet het laatste virus

Dit is namelijk niet de eerste en zeker niet de laatste keer dat ons de dreiging van een dodelijk besmettelijk virus boven het hoofd hangt: de snelle groei van de wereldbevolking en de omvang van internationaal vliegverkeer maken de kans op een ernstige pandemie groot. De centrale vraag is niet of, maar wanneer deze ontstaat. Dit geldt voor het huidige coronavirus of voor een ander onbekend virus in de toekomst.

Een grootschalige ziekte-uitbraak stelt ons voor drie belangrijke uitdagingen. Ten eerste: zijn we wel voorbereid als het aankomt op de beschikbaarheid van medicijnen en voldoende getraind personeel in de ziekenhuizen? Ten tweede: kunnen we de ziekte daadkrachtig bestrijden? Ten derde: lukt het om hierbij het vertrouwen van burgers te winnen en vast te houden?

Maatregelen om epidemieën in te dammen, zoals quarantaine, verplicht medisch onderzoek en surveillance zijn van groot belang voor de bestrijding van een besmettelijke ziekte. Maar niet elke ziekte-uitbraak rechtvaardigt deze maatregelen en ook in een noodsituatie is een grondige belangenafweging vereist.

De maatregelen mogen niet verder gaan dan redelijkerwijs is vereist om de ziekte te bestrijden, en ze moeten gebaseerd zijn op een wettelijk kader. Dit soort waarborgen beschermt ons ook bij toekomstige ziekte-uitbraken.

Lessen van SARS-epidemie

Dat blijkt uit onderzoek na de SARS-epidemie in 2002-2003. De onevenredige inperking en inbreuken op de fundamentele rechten van patiënten hebben toen grote gevolgen gehad voor het publieke vertrouwen. De Chinese overheid zette onder andere elektronische arm- en enkelbanden in om quarantaine te garanderen en er werden op grote schaal bewakingscamera’s in huizen geïnstalleerd voor medisch toezicht.

Hele woonwijken en dorpen werden zo afgezet en bewaakt. Deze maatregelen zijn genomen zonder dat duidelijk was of de omvangrijke vrijheidsbeneming en inperking van mensenrechten effectief en noodzakelijk was. Dit zorgde ervoor dat mensen bang waren om zich te melden als ze zich ziek voelden, wat het besmettingsgevaar en het leed enkel vergrootte en het publiek vertrouwen ernstig schaadde.

In een eeuw waarin we naar verwachting steeds vaker geteisterd zullen worden door nieuwe en onbekende virussen en onbehandelbare bacteriën, is het van het grootste belang om publiek vertrouwen in hulpverlenende autoriteiten te bewaren.

Hoewel nu nog onbekend is hoe gevaarlijk het nieuwe coronavirus precies is, nemen de Chinese gezondheidsautoriteiten zeer ingrijpende maatregelen.

Vertrouwen bewaren

Wuhan is in lockdown. Op luchthavens en treinstations zijn thermische camera’s geïnstalleerd die de lichaamstemperatuur van alle passagiers meten. Iedereen met een temperatuur boven de 38 graden Celsius gaat direct naar het ziekenhuis en bij besmetting van één passagier worden ook alle medereizigers opgespoord en getest. Op sociale media circuleren berichten over massale gezondheidscontroles op de werkvloer, urenlange rijen voor ziekenhuizen en tekorten aan kamers voor koortspatiënten. Besmettingsgevallen worden geïsoleerd, familieleden in quarantaine geplaatst.

Kortom: de impact op vrijheid, privacy en lichamelijke integriteit is, weer, enorm.

Hoewel we blij mogen zijn dat er besluitvaardig wordt opgetreden in China, is het bewaren van publiek vertrouwen ook een voorzorgsmaatregel, en dus van het grootste belang voor de effectiviteit van de ziektebestrijding.

Mocht het virus naar Europa komen en de Nederlandse autoriteiten moeten ingrijpen, dan kan dit alleen als uit voorzorg een expliciete en evenredige belangenafweging wordt gemaakt tussen het ingrijpen dat nodig is om de ziekte te bestrijden en de inperking op de rechten van individuele burgers.

Een versie van dit artikel verscheen ook in NRC Handelsblad van 29 januari 2020.

Reageren

Reageren op dit artikel kan alleen met een abonnement. Heeft u al een abonnement, log dan hieronder in.

Mail de redactie

Ziet u een taalfout of een feitelijke onjuistheid?

U kunt ons met dit formulier daarover informeren, dat stellen wij zeer op prijs. Berichten over andere zaken dan taalfouten of feitelijke onjuistheden worden niet gelezen.

Maximaal 120 woorden a.u.b.
Vul je naam in